Akılcılık ve Gizemcilik
Samos adasında doğan ve otuz yıl dünyayı dolaştıktan sonra Güney İtalya’daki Crotona kentine yerleşen Pythagoras( MÖ 596 – 500), bu kolonide gizemli nitelikler taşıyan bir dernek kurarak, İyonya düşünürlerinin aksine, aklı ve gizemciliği temel alan yeni bir düşüncenin yapısını kurmuştur.
Pythagoras ile bir tür tarikat yapılanması içinde yanında yer alan izleyicileri, “Sayı” kavramına evrenin özü niteliğini vermişlerdir.Özellikle gizli tutmaya çalıştıkları düşünceleri şöyle özetlenebilir:
Sayı kuramına göre, tüm doğal sayılar 1’den elde edilir. 1 : bir noktayı, 2 : bir çizgiyi, 3 : bir üçgeni, 4: düzgün dört yüzlü bir piramidi temsil ettikleri için en yetkin ve kutsal sayı, 1+2+3+4= 10 dur.
4 sayısının da gizemli nitelikleri vardır. Evrendeki tüm varlıklar 4 öğeden ve 4 özellikten oluşmuştur. Bu dört öğe: Toprak ( Hekzahedron = Düzgün altı yüzlü), Hava ( Oktahedron = Düzgün sekiz yüzlü ), Su ( İkosahedron = Düzgün yirmi yüzlü ), Ateş ( Tetrahedron = Düzgün dört yüzlü)’dür. Dört özellik ise: Sıcak- Soğuk – Kuru – Nemli’dir.
Pythagoras’ın sayı gizemciliği, doğa olaylarını açıklama ve yorumlamalarına da yansımaktadır. Örneğin, uzayda 10 gök bulunmalıdır. Gökler, eşmerkezli, iç içe kristal küreler olup, Dünya, Ay, Güneş, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn, Merkez Ateş, Karşıt Dünya olarak adlandırılırlar. Dünya, evrenin merkezi değildir. Güneş ve öbür gezegenlerle birlikte Merkez Ateş çevresinde dolanmaktadır.
Titreşen tellerin çıkardıkları seslerin armonikleri, 6/5/4/3/2/1 gibi tam sayı oranlarındadır.
Pythagorasçılar, çarpım cetvelini geliştirme, geometriyi belit ( aksiyom) ve koyut ( postula)lara dayandırma, matematikte teorem ve kanıtlama yöntemlerini kurma gibi kuramsal çalışmalar da yapmışlardır. Dik üçgenlerde dik kenarların kareleri toplamının,hipotenüsün karesine eşitliği teoremi Pythagoras tarafından kurallaştırılmıştır.
Akılcı yaklaşımın başka temsilcilerinden Ephesos’lu Herakleitos ( MÖ 540 – 480 ) için evrenin özü sayı değil, değişimdir. İçedönük ve karamsar yaradılışından dolayı “karanlık” lakabı takılan düşünür, “Aynı ırmağa iki kez giremezsin. Çünkü üzerine her zaman yeni sular akar.” deyişiyle ünlüdür. Evrenin yapıtaşının ateş olduğunu ileri sürmüştür. Ateş sürecinde yollar aşağıya ve yukarıya doğrudur. Ateş, sıkıştığı zaman nem olur ve basınç altında suya dönüşür. Su da pıhtılaşarak toprak olur. Bu aşağıya doğru yoldur. Toprağın kendisi sıvılaşarak su yapar. Her şey suyun buharlaşmasından meydana gelir. Bu da yukarıya doğru yoldur.
Güney İtalya’daki Elea okulunun kurucularından olan Parmenides (MÖ 540 – 450), “Varlığın”, “Bir”in maddesel olarak var olduğunu, oluş ve değişimin bir yanılsama olduğunu ileri sürmüştür. Herhangi bir şey ortaya çıkıyorsa ya varlıktan ya da yokluktan gelir. Varlıktan geliyorsa, o zaman daha şimdiden vardır. Yokluktan geliyorsa, o zaman yokluktur; çünkü yokluktan yokluk gelir. Dolayısıyla devinim, duyularımızın bir aldanışıdır.
