Dört Kapı Kırk Makam düsturu ile ilkeleşen inani „insan-ı kamil“ olmaya taşıyan ilkeleri Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli etmiştir. Bu ilkeler aşama aşama olup insanı olgunluğa götürür. Ulu Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli bunları şöyle özetlemiştir: „Kul Tanrı’ya Kırk Makam'da erer, ulaşır, dost olur.“
Sırasıyla Şeriat, Tarikat, Marifet ve Sırr-ı Hakikat olan bu kapıların her birinin 10 makamı vardır. Her Can bu dört kapı ve bu dört kapı içinde kırk makamdan geçerek, ruhunu ve benliğini erdemli hale getirerek insan-ı kamil olur.
A) Şeriat kapısının makamları:
1. İman etmek,
2. İlim öğrenmek
3. İbadet etmek
4. Haramdan uzaklaşmak
5. Ailesine faydalı olmak
6. Çevreye zarar vermemek,
7. Peygamberin emirlerine uymak
8. Şefkatli olmak
9. Temiz olmak
10. Yaramaz ve sakıncalı işlerden sakınmak
Şeriat Kapısı’nı ve makamlarını şöyle özetleyebiliriz:
Kendi öz benliğini kötülükten arıtmayan, gelişmemiş, olgunlaşmamış insanın, din kuralları ve yasalar zoruyla eğitilmesi, kişilere ve topluma zarar verecek hareketlerde bulunmamasına meydan verilmemesidir.
B) Tarikat kapısının makamları
1. El almak / Tövbe etmek
2. Mürşidin öğütlerine uymak
3. Temiz giyinmek
4. İyilik yolunda çalışmak
5. Hizmet etmeyi sevmek
6. Haksızlıktan korkmak
7. Ümitsizliğe düşmemek
8. Ibret almak
9. Nimet dağıtmak
10. Özünü fakir görmek
Tarikat Kapısı’nı ve makamlarını şöyle özetleyebiliriz:
Insanın kendi öz iradesiyle hiç bir dış zorlama olmadan her türlü kötülüğü benliğinden kovabilmesi, elinden gelebilecek tüm iyilikleri hiç kimseden esirgememesi aşamasıdır.
C) Marifet kapısının makamları
1. Edepli olmak
2. Bencillik, kin ve garezden uzak olmak
3. Perhizkârlık
4. Sabır ve kanaat
5. Utanmak
6. Cömertlik
7. İlim öğrenmek
8. Hoşgörülü olmak
9. Özünü bilmek
10. Arif olmak
Marifet Kapısı’nı ve makamlarını şöyle özetleyebiliriz:
Duygu ve ilimde en yüksek düzeye ulaşmak, tanrisal sı®ları fark etmektir.
1. Alçakgönüllü olmak
2. Kimsenin ayıbını görmemek
3. Yapabileceğin hiçbir iyiliği esirgememek
4. Allah’ın her yarattığını sevmek
5. Tüm insanları bir görmek
6. Birliğe yönelmek ve yöneltmek
7. Gerçeği gizlememek
8. Manayı bilmek
9. Tanrısal sırrı öğrenmek
10. Tanrısal varlığa ulaşmak
D) Hakikat kapısının makamları
Hakkı görmek, zaman ve mekan üstü Tanrısal Dem’in kudreti içinde Devr-i Alem’e dönmektir.
